David Dessin - God is een vluchteling – De terugkeer van het christendom in de Lage Landen

De opmerkelijke vaststelling dat ruim de helft van de migranten in de Europese Unie tot het christendom behoort en ongeveer 13 miljoen van hen afkomstig zijn van buiten Europa (tegenover 12 miljoen islamitische immigranten), zette filosoof David Dessin aan het denken over de toekomst van het christendom in Europa. Omdat het zwaartepunt van het christendom al meer dan een millennium in Europa ligt, leeft in het Westen vaak het misverstand dat het christendom een Europese religie is die naderhand via imperialisme en kolonisatie over de wereld werd verspreid. Hieruit ontstaat de perceptie dat het geloof van de niet-Europese christelijke migranten in de lijn ligt van het algemeen gangbare Europese, geïndividualiseerde en gerationaliseerde christendom van de laatste decennia. Net om die reden blijft de eigenheid van de specifieke vormen van christendom die migranten met zich meebrengen uit heel de wereld voor westerlingen vaak een blinde vlek.

In een aantal gevallen gaat het inderdaad om relatief recent gekerstende groepen, maar vaak hebben deze gemeenschappen hun nieuwe geloof vervlochten en verrijkt met de opvattingen en gebruiken van hun eigen cultuur. Daarenboven valt de oorsprong van sommige christelijke gemeenschappen terug te voeren tot ver voor de kerstening van Europa. En ten slotte zijn heel wat van deze christenen verbonden aan allerhande nieuwe religieuze, vaak evangelische, bewegingen die wel dezelfde gelovige taal delen, maar bij nadere beschouwing ons westerlingen onbekend en vreemd overkomen.

Het beeld van christelijke immigranten als een homogene groep met een gelovige achtergrond die naadloos aansluit bij de Europese en waar bijgevolg weinig rekening mee moet worden gehouden, is voor David Dessin dan ook duidelijk aan nuancering toe. Christelijke migranten brengen een vergeten mentale wereld met zich mee waarin religie een rol speelt in elke dimensie van het menselijk bestaan. Heel wat van hen zijn zelfs net naar Europa gevlucht omwille van vervolging voor hun geloof dat ze vrij en onverkort willen beleven. 

De kracht van het boek van David Dessin bestaat erin dat hij in de eerste plaats op zoek is gegaan naar mensen met een migratieachtergrond en hen aan het woord laat over hun geloof. Naast aanhangers van de eeuwenoude Chaldeeuwse en Koptische Kerk, gaat de auteur ook in dialoog met mensen uit de Syrisch-orthodoxe Kerk, de Filipijnse en Chinese Pinksterbeweging, Indische en Pakistaanse evangelische Christenen en tal van andere nieuwe religieuze bewegingen. Wie de moeite neemt om naar het verhaal van deze mensen te luisteren, komt een superdivers christendom op het spoor waarin elementen als volk, cultuur en natie een centrale rol innemen, terwijl deze in Europa al decennialang uit het zicht zijn verdwenen. Bovendien wordt het christendom in Europa nog vaak geassocieerd met verdrukkende structuren en historisch onrecht, terwijl dit bij vele nieuwkomers net voor vrijheid en verlossing staat.

Hoewel een grotere diversiteit en een vernieuwde aandacht voor de bevrijdende kern van het evangelie van groot voordeel kunnen zijn voor het christendom in een seculiere en postmoderne samenleving, is het voor David Dessin tegelijk duidelijk dat het gaat het om een versnipperd, nieuw en vreemd soort christendom, waarvan de talloze schakeringen slechts kleinere lokale groepen aanspreken. De bestaande christelijke structuren in Europa kunnen deze groepen integreren, maar de kans is veel reëler dat ze een eigen richting op gaan en zich niet automatisch aanpassen aan de gangbare waarden en normen van een seculiere samenleving. De tijd van de homogene en territoriale Katholieke Kerk lijkt alvast definitief voorbij en het christendom herneemt langzaamaan terug een plaats in de samenleving die haar van nature beter ligt: niet als dominante macht, maar als een minderheid die het beste in een samenleving wil bovenhalen. Niet als een staatsgodsdienst dus, maar als zout der wereld en licht der volkeren. Of om het met de woorden van de auteur te zeggen: “Het Europees Christendom is op zijn retour, maar het christendom in Europa is springlevend. Het is alleen niet Europees meer.” 

Het is makkelijk om enkele bedenkingen te formuleren bij de beknopte historische schetsen van David Dessin over de verspreiding van het christendom in de wereld, maar dit doet niets af aan de eenvoudige vaststelling dat het zwaartepunt van het christendom niet steeds in Europa heeft gelegen en in de toekomst ook niet noodzakelijk zal blijven liggen.

De grootste verdienste van zijn betoog bestaat evenwel in het onder de aandacht brengen van de op het eerste zicht vertrouwde, maar tegelijk uiterst diverse en soms ronduit vreemde christelijke identiteit van de grootste groep van immigranten in Europa. Het is duidelijk dat deze evolutie niet zonder gevolgen zal blijven voor het bestaande Europese christendom. Maar het nadenken over wat deze gevolgen precies zullen inhouden en de vraag of die ontwikkeling uiteindelijk een goede zaak zal zijn, moet nog van start gaan. 

REFERENTIE: 

David Dessin, God is een vluchteling, De terugkeer van het christendom in de Lage Landen, Uitgeverij Polis, Kalmthout, 2017, 210 blz., 19,95 euro, ISBN 978-94-6310-110-3.