Niet op de blaren blijven zitten. Maatschappelijke druk op een tweede kans

In een recent boek over Marktisme (Pelckmans, 2012) stelt Guy Vanheeswijck op basis van het werk van Paul Verhaeghe dat het neoliberale denken op een kwalijke wijze steeds verder doorwerkt op diverse domeinen van de samenleving. In het ideale geval geeft de neoliberale samenleving mensen toegang tot goedkope producten, een efficiënte dienstverlening en een vrije markt waarin de overheid zoveel mogelijk afwezig is. Maar tegelijk dicteert de harde neoliberale logica ook dat alles en vooral iedereen objectief kan afgerekend worden in termen van winst of verlies. Helaas slagen steeds meer mensen er op een bepaald moment in hun leven niet meer in om tegemoet te komen aan de eisen van de moderne samenleving. Ze worden objectief en anoniem afgeschreven als onrendabel en krijgen zelden de kans om zich opnieuw te bewijzen.

De korte bijdrages die Hans Geybels verzamelde voor dit boek over de Tweede Kans vertrekken net van deze ervaring van een maatschappij die steeds minder tolerant wordt voor het falen van de ander. Niet enkel in het bedrijfsleven, maar ook in de gezondheidzorg, het onderwijs, het recht en de media komt het minder vaak voor dat mensen de draad van hun leven terug kunnen opnemen na een mislukking. De perceptie groeit dat concreet falen niet veroorzaakt werd door een samenspel van uiteenlopende omstandigheden, maar door een persoonlijk en vermijdbaar tekortschieten. Steeds vaker en steeds nadrukkelijker wordt de schuldvraag gesteld, wordt volledige genoegdoening geëist en krijgen mensen een definitieve stempel die hen de rest van hun leven tekent.

Een mooi voorbeeld hiervan vormen de twee scherpe bijdrages in dit boek over justitie. Hoewel het recht op een objectieve manier mensen in de samenleving tracht te beschermen, vervaagt het bewustzijn dat het in de praktijk ook kan functioneren als legaal geweld dat de wil van een occasionele meerderheid aan de bevolking kan opleggen of dat zwakkeren in de maatschappij onevenredig hard treft. Bovendien bestaat er een toenemende vraag in de samenleving naar langere gevangenisstraffen, strengere regimes voor gedetineerden en een verminderde kans op vervroegde vrijlating.

Ook in de bijdrage over Armoede wordt dezelfde maatschappelijke evolutie geschetst. Het is geen toeval dat de toenemende kloof tussen arm en rijk samengaat met de perceptie van armoede als individuele schuld. Het bewustzijn van structurele problemen en mechanismen die ervoor zorgen dat mensen niet aan armoede kunnen ontsnappen verdwijnt langzaam naar de achtergrond en uiteindelijk vormt zelfs de goedbedoelde, maar eerder individualistisch begrepen term “tweede kans” een symptoom van een maatschappij die aanvaard dat kansarmoede bestaat en de verantwoordelijkheid hiervoor exclusief bij het individu zelf legt.

Terwijl de logica van de markt onverstoorbaar dicteert dat enkel wat winst opbrengt echt meetelt in de samenleving en bovendien bereid is om de slachtoffers van deze ideologie erbij te nemen, schetst dit boek net de mogelijkheid van een warme en kansrijke samenleving waar mensen niet definitief worden afgeschreven. Alles lijkt erop dat de geesten in onze samenleving op dit punt de komende jaren nog vaak uit elkaar zullen gaan.

REFERENTIE:

Hans Geybels (Red), Niet op de blaren blijven zitten. Maatschappelijke druk op een tweede kans, Uitgeverij Pelckmans, Kalmthout, 2013, 176 blz., 16,50 euro, ISBN 978-90-289-7511-8.