Tjeu van den Berk: Het Numineuze
Een theoloog is de meest vreemde geleerde van onze tijd: vanuit een eeuwenoude traditie, professioneel nadenken over de werkhypothese dat God zicht te kennen geeft in het leven van Jezus en naar verbanden zoeken met ons eigen door de moderniteit getekende levensgevoel. Sommige theologen haken af en sluiten zich op in een diachronische exegese die in niets verschilt van een doorgedreven literatuurstudie. Of ze beperken zich tot de morele uitleg van duidelijk omschreven geloofsinhouden. Maar hoewel theologische inzichten soms helpen het geloof in een gerelativeerd perspectief te plaatsen, kan de ziel toch moeilijk leven van heel wat hedendaagse kurkdroge theologie.
Tjeu van den Berk, professor emeritus aan de Katholieke Theologische Universiteit te Utrecht, moet momenteel één van de meest gelezen theologen zijn van de lage landen. De reden hiervoor is eenvoudig dat zijn boeken en ideeën wel voedsel voor de ziel bieden aan de vanuit een gelovige traditie zoekende mens. Helaas maakt dat hem meteen ook redelijk uniek.
Nochtans is van den Berk vooral een verzamelaar en verteller van ideeën. In het numineuze vertrekt hij van de vaststelling dat iedere mens in zijn leven ervaringen heeft die boven de alledaagse uitstijgen. De eerste hoofdstukken van het boek zijn een poging tot inventarisatie en afbakening van deze ervaringen, de laatste hoofdstukken eerder een aanzet om deze te kaderen en te duiden.
Eigenlijk schrijft van den Berk nauwelijks iets nieuws. De titel komt van Rudolf Otto, de ervaringen uit alle lagen van de literatuur (van Bomans tot Goethe) en de voorzichtige pogingen om het numineuze te duiden vindt hij bij enkele van de grote denkers van de vorige eeuw: Jung, Ricoeur, Wittgenstein en Rilke. Het boek lijkt een hertaling van de pogingen om het irrationele te waarderen en te verwoorden.
Dat is meteen ook de grote kracht van dit boek. Nergens wordt ver afgedwaald van het meest eigene en persoonlijke van numineuze ervaringen. Uit de verschillende verwoordingen van erg persoonlijke ervaringen kunnen een aantal gemeenschappelijke kenmerken gehaald worden en voorzichtige aanzetten tot kadering of duiding. Nergens wordt er al te snel een brug geslagen naar Godsbeelden of morele overwegingen. Niet het rijk van de Geest is hier aan de orde, maar de menselijke ziel die overblijft als al het andere is verdwenen. Zonder zweverig te zijn of in de val te trappen van een vage postmoderne religiositeit, als een gedegen onderzoeker en theoloog, zet van den Berk zijn lezers op het spoor van een toegankelijke menselijke diepte, die vandaag zo vaak ondergesneeuwd raakt.
Keer op keer duidt van den Berk ook op het belang van een bewuste omgang met het irrationele tegenover de huidige tendens tot verdringing en rationalisering. Een mens verliest de voeling met wat het ten diepste tekent als hij zich afsluit voor deze ervaringen, de exponenten van de archaïsche archetypische werking van het menselijk bewustzijn zoals dit langzaam doorheen miljoenen jaren in de evolutie tot stand is gekomen.
REFERENTIE :
Tjeu van den Berk, Het numineuze, Meinema, Zoetermeer, 2005, 300 blz., 21,90 euro, ISBN 90-211-4040-3
Tjeu van den Berk, professor emeritus aan de Katholieke Theologische Universiteit te Utrecht, moet momenteel één van de meest gelezen theologen zijn van de lage landen. De reden hiervoor is eenvoudig dat zijn boeken en ideeën wel voedsel voor de ziel bieden aan de vanuit een gelovige traditie zoekende mens. Helaas maakt dat hem meteen ook redelijk uniek.
Nochtans is van den Berk vooral een verzamelaar en verteller van ideeën. In het numineuze vertrekt hij van de vaststelling dat iedere mens in zijn leven ervaringen heeft die boven de alledaagse uitstijgen. De eerste hoofdstukken van het boek zijn een poging tot inventarisatie en afbakening van deze ervaringen, de laatste hoofdstukken eerder een aanzet om deze te kaderen en te duiden.
Eigenlijk schrijft van den Berk nauwelijks iets nieuws. De titel komt van Rudolf Otto, de ervaringen uit alle lagen van de literatuur (van Bomans tot Goethe) en de voorzichtige pogingen om het numineuze te duiden vindt hij bij enkele van de grote denkers van de vorige eeuw: Jung, Ricoeur, Wittgenstein en Rilke. Het boek lijkt een hertaling van de pogingen om het irrationele te waarderen en te verwoorden.
Dat is meteen ook de grote kracht van dit boek. Nergens wordt ver afgedwaald van het meest eigene en persoonlijke van numineuze ervaringen. Uit de verschillende verwoordingen van erg persoonlijke ervaringen kunnen een aantal gemeenschappelijke kenmerken gehaald worden en voorzichtige aanzetten tot kadering of duiding. Nergens wordt er al te snel een brug geslagen naar Godsbeelden of morele overwegingen. Niet het rijk van de Geest is hier aan de orde, maar de menselijke ziel die overblijft als al het andere is verdwenen. Zonder zweverig te zijn of in de val te trappen van een vage postmoderne religiositeit, als een gedegen onderzoeker en theoloog, zet van den Berk zijn lezers op het spoor van een toegankelijke menselijke diepte, die vandaag zo vaak ondergesneeuwd raakt.
Keer op keer duidt van den Berk ook op het belang van een bewuste omgang met het irrationele tegenover de huidige tendens tot verdringing en rationalisering. Een mens verliest de voeling met wat het ten diepste tekent als hij zich afsluit voor deze ervaringen, de exponenten van de archaïsche archetypische werking van het menselijk bewustzijn zoals dit langzaam doorheen miljoenen jaren in de evolutie tot stand is gekomen.
REFERENTIE :
Tjeu van den Berk, Het numineuze, Meinema, Zoetermeer, 2005, 300 blz., 21,90 euro, ISBN 90-211-4040-3
Reacties