Jonathan Carr: De Wagnerclan
Wie de uiterst grondige beschrijving leest die Jonathan Carr geeft van de verschillende de leden van de familie Wagner, bekruipt inderdaad het gevoel dat het hier om een echte gesloten clan gaat. De erfenis van de grote meester blijkt dan ook heel wat groter te zijn dan enkel zijn geniale muziek.
Richard Wagner (1813-1883) had een sterke persoonlijkheid en was bovendien erg overtuigd van zijn eigen genialiteit. Dit uitte zich in een bewogen levensloop en een excentrieke levensstijl met als opmerkelijkste uitschieter zijn ideologische omslag van radicale linkse revolutionair naar extreme antisemiet.
Later kreeg de zorg voor de muzikale nalatenschap van Wagner binnen de clan concreet gestalte in de machtstrijd rond de Festspiele. Met de steun van de excentrieke koning Ludwig van Beieren gingen deze Festspiele bij de eerste editie door in een exclusief voor de uitvoering van Wagners werken opgetrokken theater in Bayreuth. Een theater dat moest fungeren als het ultieme en meteen ook enige geschikte podium voor de grote opera’s van de meester. De eerste twee edities van dit festival werden door Wagner persoonlijk in 1876 en 1882 ingericht. Maar bij diens dood in 1883 gingen de Festspiele gebukt onder zware financiële problemen.
Hoewel de opvolging van de macht op het eerste zicht vrij naadloos gebeurde, ontsnapten ook de Wagners niet aan hun deel van strijd en intrige. Cosima, de tweede vrouw van Wagner en dochter van Franz Liszt, en vervolgens Wagners zoon Siegfried zullen de leiding van de Festspiele op zich nemen. Zij sterven beiden echter in 1930 waarna Siegfried’s vrouw Winifred doorheen het nazibewind in Duitsland het zwaartepunt van de clan zal vormen. Na de tweede wereldoorlog wordt Winifred afgelost door haar zonen Wieland (gestorven in 1966) en Wolfgang. Deze laatste gaf pas enkele maanden geleden de fakkel door aan zijn dochters. De Festspiele zelf is inmiddels een gigantische grote en uiterst succesvolle machine geworden die jaren op voorhand volledig uitverkocht is en waar iedereen die iets te betekenen heeft in Duitsland wil gezien worden.
Wat de smaak van de Festspiele echter bijzonder wrang maakt is de antisemitische lijn die door haar geschiedenis loopt. Richard Wagner zelf schreef een ideologisch pamflet tegen de Joden en Cosima deelde met hem zijn jodenhaat. Houston Stewart Chamberlain, de echtgenoot van dochter Eva was met voorsprong de belangrijkste antisemitische ideoloog van zijn generatie. Bij Winifred werd Adolf Hitler – die een zeer grote bewondering had voor het werk van Wagner – een graag geziene gast. De kinderen noemde Hitler “Oom Wolf” en deze las vaak verhaaltjes aan hen voor. Tot aan haar dood in 1980 bleef Winifred openlijk haar steun aan Hitler betuigen. Slechts enkele leden van de clan hebben ooit openlijk getracht te begrijpen wat in het verleden gebeurde of te breken met de zwarte erfenis waarmee hun familie hen belaste.
Het is de grote verdienste van Jonathan Carr dat hij eerlijk is en helder in zijn beschrijving van de complexe verhoudingen binnen de Wagnerclan, maar tegelijk is hij ook meedogenloos in zijn belichting van antisemitisme binnen de familie. Het maakt de muziek van de meester niet minder geniaal eerder nog een beetje tragischer.
REFERENTIE:
Jonathan Carr, De Wagnerclan. Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, 2009, 488 Blz., 29,90 Euro, ISBN: 978 90 234 2850 3.
Richard Wagner (1813-1883) had een sterke persoonlijkheid en was bovendien erg overtuigd van zijn eigen genialiteit. Dit uitte zich in een bewogen levensloop en een excentrieke levensstijl met als opmerkelijkste uitschieter zijn ideologische omslag van radicale linkse revolutionair naar extreme antisemiet.
Later kreeg de zorg voor de muzikale nalatenschap van Wagner binnen de clan concreet gestalte in de machtstrijd rond de Festspiele. Met de steun van de excentrieke koning Ludwig van Beieren gingen deze Festspiele bij de eerste editie door in een exclusief voor de uitvoering van Wagners werken opgetrokken theater in Bayreuth. Een theater dat moest fungeren als het ultieme en meteen ook enige geschikte podium voor de grote opera’s van de meester. De eerste twee edities van dit festival werden door Wagner persoonlijk in 1876 en 1882 ingericht. Maar bij diens dood in 1883 gingen de Festspiele gebukt onder zware financiële problemen.
Hoewel de opvolging van de macht op het eerste zicht vrij naadloos gebeurde, ontsnapten ook de Wagners niet aan hun deel van strijd en intrige. Cosima, de tweede vrouw van Wagner en dochter van Franz Liszt, en vervolgens Wagners zoon Siegfried zullen de leiding van de Festspiele op zich nemen. Zij sterven beiden echter in 1930 waarna Siegfried’s vrouw Winifred doorheen het nazibewind in Duitsland het zwaartepunt van de clan zal vormen. Na de tweede wereldoorlog wordt Winifred afgelost door haar zonen Wieland (gestorven in 1966) en Wolfgang. Deze laatste gaf pas enkele maanden geleden de fakkel door aan zijn dochters. De Festspiele zelf is inmiddels een gigantische grote en uiterst succesvolle machine geworden die jaren op voorhand volledig uitverkocht is en waar iedereen die iets te betekenen heeft in Duitsland wil gezien worden.
Wat de smaak van de Festspiele echter bijzonder wrang maakt is de antisemitische lijn die door haar geschiedenis loopt. Richard Wagner zelf schreef een ideologisch pamflet tegen de Joden en Cosima deelde met hem zijn jodenhaat. Houston Stewart Chamberlain, de echtgenoot van dochter Eva was met voorsprong de belangrijkste antisemitische ideoloog van zijn generatie. Bij Winifred werd Adolf Hitler – die een zeer grote bewondering had voor het werk van Wagner – een graag geziene gast. De kinderen noemde Hitler “Oom Wolf” en deze las vaak verhaaltjes aan hen voor. Tot aan haar dood in 1980 bleef Winifred openlijk haar steun aan Hitler betuigen. Slechts enkele leden van de clan hebben ooit openlijk getracht te begrijpen wat in het verleden gebeurde of te breken met de zwarte erfenis waarmee hun familie hen belaste.
Het is de grote verdienste van Jonathan Carr dat hij eerlijk is en helder in zijn beschrijving van de complexe verhoudingen binnen de Wagnerclan, maar tegelijk is hij ook meedogenloos in zijn belichting van antisemitisme binnen de familie. Het maakt de muziek van de meester niet minder geniaal eerder nog een beetje tragischer.
REFERENTIE:
Jonathan Carr, De Wagnerclan. Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, 2009, 488 Blz., 29,90 Euro, ISBN: 978 90 234 2850 3.
Reacties